Առաջին Համաշխարային
Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվել է 1914 թվականի հուլիսի 28-ին: Այնընդունված է համարել համաշխարհային մակարդակով ամենաարյունալիիրադարձություններից մեկը, որին մասնակից եղան այն ժամանակվա 59 ինքնիշխանպետություններից թվով շուրջ 38 պետություն: Պատերազմը սկսվեց այն ժամանակ, երբսերբ ազգայնականների կողմից, Սարաևոյում` 1914 թվականի հուլիսի 28-ինսպանեցին Ավստո-Հունգարիայի թագաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդին: Ֆերդինանտիմահով սկսվեց մեր տերությունների մեջ պատերազմը, սակայն վերջինիս մահըպարզապես առիթ էր. նպատակաը` աշխարհի քաղաքական քարտեզվերաձևակերպումն էր, տարածքների վերաբաժանումը: Պատերազմը սկսածգերտերություններից յուրաքանչյուրը իր տարածքային սպասելիքները ուներ: Անգլիանցանկանում էր ոչնչացնել Գերմանիյան, որը Անգլիայի ամենավտանգավոր և խոշորմրցակիցն էր: Իր հերթին Գերմանիան ցանկանում էր կշիռ ունեցող դեր գրավելԵվրոպայում. հաղթելով Ֆրանսիային, Անգլիան, Հոլանդիային և Բելգիային`Գերմանիան ցանկանում էր տնօրինել նրանց պատկանող գաղութները, պարտությանմատնել Ռուսաստանին: Ֆրանսիան ցանկանում էր ստանալ 1871 թվականինԳերմանիայի կողմից գրավված Էլզասն ու Լոթարինգիան և գրավել Սաարի ածխիհանքը: Ավստրո-Հունգարիան ձգտում էր գրավել Սերբիան և Չեռնոգորիան:Ռուսաստանը ցանկանում էր կործանել Օսմանյան Կայսրությունից, նրանից խլելԳալիցիային և Արևմտյան Հայաստանը, նվաճել Բոսֆոր և Դարդանել նեղուցները,դուրս գալ դեպի Միջերկրական ծով: Օսմանյան Թուրքիան մտադիր էր գրավելԿովկասը, Ղրիմը, Իրանը, Ատրպատական նահանգը, Միջին Ասիան և իրագործելՊանթուրքական ծրագիրը: Պետություների անկուշտ պահանջները պատերազմականդրություն էր ստեղծել Եվրոպայում, Ասիայում, Աֆրիկայի մի մասում: Պատերազմըընթանում էր տասից ավելի ռազմաբազաներում, սակայն գլխավորիրադարձությունները ծավալվում էին երկու` Արևմտաեվրոպական (ձգվում էր մոտ700կմ, անցնում էր ֆրանս-գերմանական և Բելգիայի սահմանով) ևԱրևելաեվրոպական (ռուսական. անցնում էր ռուս-գերմանական ևռուս-ավստրիական սահմանի երկայնքով): Իր մասշտաբներով խոշոր էր համարվումնաև Կովկասյան ռազմաճակատը, որտեղ ռազմական գործողությունները ծավալվումէին Սև ծովից մինչև Ուրմիա լիճը (720 կմ): Պատերազմի մեկնարկից հետո` 1914 թ-ին,ամենամեծ ճակատամարտը տեղի ունեցավ Մառն և Էն գետերի շրջանում, որտեղֆրանս-անգլիական զորքերը կասեցրին գերմանական զորքի հարձակումը դեպի Փարիզ: Հակառակորդի ճնշումներից գերմանացիները ստիպված էին նահանջել, դեպի Էն գետը: Մարտին երկու կողմից մասնակցեցին մետ 1,5 մլն մարդ, որից զոհվեցև վիրավորվեց շուրջ 600 հազարը։ Դեպի Գերմանիա հաջորդ հարձակումը տեղի ունեցավ օգոստոսի վերջին. Գերմանիային պատերազմ հայտարարեց Ճապոնիան, ով սկսեց զավթել Խաղաղ օվկիանոսում գերմանական տերությանը պատկանողտիրույթները, հպատակեցնել Չինաստանը։ Իրադարձությունները ծավալվում էին նաևԿովկասյան ռազմաճակատում, որտեղ 1914 թվականի վերջից` դեկտեմբերի 9-իցմինչև 1915թ-ի հունվարի 5-ը, Սարիղամիշի մոտ ռուսական բանակը լիովին ջախջախեց թուրքական 90 հազարանոց զորքին: Մրտից հետո թուրքական կողմի կորուստները մեծ էին. զորքից կարողացավ փրկվել ընդամենը 12 հազարը, իսկռազմական նախարար Էնվեր փաշան, հազիվ կարողավա խուսափել գերի ընկնելուց։Ռուսները կարողացան նաև թուրքերին վտարել Իրանի Ատրպատական նահանգից։1915 թ-ին ռուսական զորքը հարձակում գործեց նաև Ավստո-Հունգարիայի վրա, ինչըծանր կացության մատնեց Ավստրո-Հունգարիային։ Ավստո-Հունգարիային օգնելուհամար, վերջինիս դաշնակից Գերմանիան լայնածավալ հարձակում սկսեց և գրավեցլեհ-լիտվական հողերը։ Դրա հետևանքով ռուսները 300 հազար զոհ ունեցան, բայցՌուսաստանը շարունակեց դիմակայել։ 1915 թվականինին, Բալկանյանճակատում Անտանտի կողմը անցած Իտալիան չկարողացավ առավելության հասնելԱվստրո-Հունգարիայի նկատմամբ: Վերջինս կարողացավնվաճել Չեռնոգորիան և Ալբանիան։ Բուլղարիան պարտության մատնեց Սերբիային։1915 թվականի ապրիլին Արևմտաեվրոպական ճակատում՝ Իպր քաղաքիմոտակայքում, գերմանացիներն առաջին անգամ օգտագործեցին քիմիական զենք, ինչի հետևանքով տուժեց մոտ 15 հազար խաղաղ բնակչություն։ 1915 թվականիմայիսին, ռուսները հայ կամավորական ջոկատների աջակցությամբ գրավեցին Վանը։Սակայն հուլիսին ռուսական բանակը ժամանակավորապես մոռացավ հայկականտարածքների մասին: Pատերազմական գործողությունները շարունակվեցին մինչև 1918 թվականը: Այդ ընթացքում, բազմաթիվ մարտերի հետևանքով վերաձևակրեպվեց աշխարհի քաղաքական քարտեզ` կատարելով այն սկսած գերտերությունները նպատակները, որոնք որոշներին դեպքում արդարացան, մնացածին` հիասթափեցրին: Պետությունները իրար ետևեից սկսեցին անձնատուր լինել պատերազմից և զինադադար կնքել հակառակորդ կողմի հետ: 1918 թվականի հոկտեմբերի 30-ին հետ քաշվեց Բուլղարիան, այնուհետև Թուրքիան, Ավստրո-Հունգարիան: Գերմանիան անձնատուր եղավ 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին, Կոմպիենի զինադադարով: Պետությունների զինադադարով ավարտվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որը տևեց չորս տարի, երեք ամիս, և տասը օր: Պատերազմի հետևանքով` մարտի դաշտում, զոհվեց շուրջ տաս միլիոն մարդ, վիրավորվեց և խեղդամահ դարձավ շուրջ քսան միլիոնը: Բացի մարդկային կորուստներից, համաշխարհային պատերազմը սկսած գերտերությունները ունեցան նաև մեծ նյութական վնասներ. նրանք կորցրին իրենց ազգային հարստության մոտ 30%-ը: Պատերազմի ավարտը ազդարարվեց Վերսալում և Վաշինգտոնում կնքվաց հաշտության ամփոփիչ պայմանագրով: Առաջին համաշխարհային պատերազմը ավարտվեց 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին:
Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվել է 1914 թվականի հուլիսի 28-ին: Այնընդունված է համարել համաշխարհային մակարդակով ամենաարյունալիիրադարձություններից մեկը, որին մասնակից եղան այն ժամանակվա 59 ինքնիշխանպետություններից թվով շուրջ 38 պետություն: Պատերազմը սկսվեց այն ժամանակ, երբսերբ ազգայնականների կողմից, Սարաևոյում` 1914 թվականի հուլիսի 28-ինսպանեցին Ավստո-Հունգարիայի թագաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդին: Ֆերդինանտիմահով սկսվեց մեր տերությունների մեջ պատերազմը, սակայն վերջինիս մահըպարզապես առիթ էր. նպատակաը` աշխարհի քաղաքական քարտեզվերաձևակերպումն էր, տարածքների վերաբաժանումը: Պատերազմը սկսածգերտերություններից յուրաքանչյուրը իր տարածքային սպասելիքները ուներ: Անգլիանցանկանում էր ոչնչացնել Գերմանիյան, որը Անգլիայի ամենավտանգավոր և խոշորմրցակիցն էր: Իր հերթին Գերմանիան ցանկանում էր կշիռ ունեցող դեր գրավելԵվրոպայում. հաղթելով Ֆրանսիային, Անգլիան, Հոլանդիային և Բելգիային`Գերմանիան ցանկանում էր տնօրինել նրանց պատկանող գաղութները, պարտությանմատնել Ռուսաստանին: Ֆրանսիան ցանկանում էր ստանալ 1871 թվականինԳերմանիայի կողմից գրավված Էլզասն ու Լոթարինգիան և գրավել Սաարի ածխիհանքը: Ավստրո-Հունգարիան ձգտում էր գրավել Սերբիան և Չեռնոգորիան:Ռուսաստանը ցանկանում էր կործանել Օսմանյան Կայսրությունից, նրանից խլելԳալիցիային և Արևմտյան Հայաստանը, նվաճել Բոսֆոր և Դարդանել նեղուցները,դուրս գալ դեպի Միջերկրական ծով: Օսմանյան Թուրքիան մտադիր էր գրավելԿովկասը, Ղրիմը, Իրանը, Ատրպատական նահանգը, Միջին Ասիան և իրագործելՊանթուրքական ծրագիրը: Պետություների անկուշտ պահանջները պատերազմականդրություն էր ստեղծել Եվրոպայում, Ասիայում, Աֆրիկայի մի մասում: Պատերազմըընթանում էր տասից ավելի ռազմաբազաներում, սակայն գլխավորիրադարձությունները ծավալվում էին երկու` Արևմտաեվրոպական (ձգվում էր մոտ700կմ, անցնում էր ֆրանս-գերմանական և Բելգիայի սահմանով) ևԱրևելաեվրոպական (ռուսական. անցնում էր ռուս-գերմանական ևռուս-ավստրիական սահմանի երկայնքով): Իր մասշտաբներով խոշոր էր համարվումնաև Կովկասյան ռազմաճակատը, որտեղ ռազմական գործողությունները ծավալվումէին Սև ծովից մինչև Ուրմիա լիճը (720 կմ): Պատերազմի մեկնարկից հետո` 1914 թ-ին,ամենամեծ ճակատամարտը տեղի ունեցավ Մառն և Էն գետերի շրջանում, որտեղֆրանս-անգլիական զորքերը կասեցրին գերմանական զորքի հարձակումը դեպի Փարիզ: Հակառակորդի ճնշումներից գերմանացիները ստիպված էին նահանջել, դեպի Էն գետը: Մարտին երկու կողմից մասնակցեցին մետ 1,5 մլն մարդ, որից զոհվեցև վիրավորվեց շուրջ 600 հազարը։ Դեպի Գերմանիա հաջորդ հարձակումը տեղի ունեցավ օգոստոսի վերջին. Գերմանիային պատերազմ հայտարարեց Ճապոնիան, ով սկսեց զավթել Խաղաղ օվկիանոսում գերմանական տերությանը պատկանողտիրույթները, հպատակեցնել Չինաստանը։ Իրադարձությունները ծավալվում էին նաևԿովկասյան ռազմաճակատում, որտեղ 1914 թվականի վերջից` դեկտեմբերի 9-իցմինչև 1915թ-ի հունվարի 5-ը, Սարիղամիշի մոտ ռուսական բանակը լիովին ջախջախեց թուրքական 90 հազարանոց զորքին: Մրտից հետո թուրքական կողմի կորուստները մեծ էին. զորքից կարողացավ փրկվել ընդամենը 12 հազարը, իսկռազմական նախարար Էնվեր փաշան, հազիվ կարողավա խուսափել գերի ընկնելուց։Ռուսները կարողացան նաև թուրքերին վտարել Իրանի Ատրպատական նահանգից։1915 թ-ին ռուսական զորքը հարձակում գործեց նաև Ավստո-Հունգարիայի վրա, ինչըծանր կացության մատնեց Ավստրո-Հունգարիային։ Ավստո-Հունգարիային օգնելուհամար, վերջինիս դաշնակից Գերմանիան լայնածավալ հարձակում սկսեց և գրավեցլեհ-լիտվական հողերը։ Դրա հետևանքով ռուսները 300 հազար զոհ ունեցան, բայցՌուսաստանը շարունակեց դիմակայել։ 1915 թվականինին, Բալկանյանճակատում Անտանտի կողմը անցած Իտալիան չկարողացավ առավելության հասնելԱվստրո-Հունգարիայի նկատմամբ: Վերջինս կարողացավնվաճել Չեռնոգորիան և Ալբանիան։ Բուլղարիան պարտության մատնեց Սերբիային։1915 թվականի ապրիլին Արևմտաեվրոպական ճակատում՝ Իպր քաղաքիմոտակայքում, գերմանացիներն առաջին անգամ օգտագործեցին քիմիական զենք, ինչի հետևանքով տուժեց մոտ 15 հազար խաղաղ բնակչություն։ 1915 թվականիմայիսին, ռուսները հայ կամավորական ջոկատների աջակցությամբ գրավեցին Վանը։Սակայն հուլիսին ռուսական բանակը ժամանակավորապես մոռացավ հայկականտարածքների մասին: Pատերազմական գործողությունները շարունակվեցին մինչև 1918 թվականը: Այդ ընթացքում, բազմաթիվ մարտերի հետևանքով վերաձևակրեպվեց աշխարհի քաղաքական քարտեզ` կատարելով այն սկսած գերտերությունները նպատակները, որոնք որոշներին դեպքում արդարացան, մնացածին` հիասթափեցրին: Պետությունները իրար ետևեից սկսեցին անձնատուր լինել պատերազմից և զինադադար կնքել հակառակորդ կողմի հետ: 1918 թվականի հոկտեմբերի 30-ին հետ քաշվեց Բուլղարիան, այնուհետև Թուրքիան, Ավստրո-Հունգարիան: Գերմանիան անձնատուր եղավ 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին, Կոմպիենի զինադադարով: Պետությունների զինադադարով ավարտվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որը տևեց չորս տարի, երեք ամիս, և տասը օր: Պատերազմի հետևանքով` մարտի դաշտում, զոհվեց շուրջ տաս միլիոն մարդ, վիրավորվեց և խեղդամահ դարձավ շուրջ քսան միլիոնը: Բացի մարդկային կորուստներից, համաշխարհային պատերազմը սկսած գերտերությունները ունեցան նաև մեծ նյութական վնասներ. նրանք կորցրին իրենց ազգային հարստության մոտ 30%-ը: Պատերազմի ավարտը ազդարարվեց Վերսալում և Վաշինգտոնում կնքվաց հաշտության ամփոփիչ պայմանագրով: Առաջին համաշխարհային պատերազմը ավարտվեց 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին:
Комментариев нет:
Отправить комментарий